ХАЛЬМГ БААТРЛИГ ДУУЛВР

Нәгр алтн ширән өмн бийәһүр

Нааран—цааран йовҗ бәәһәд:

— Алдр богд Җаңһр,

Тана зергд келгчм —

Мана Арг Манзин Буурлта

Әәх догшн Манна хаани зәрлг билә:

Әл дундан уннав,

Амр гихинь соңсув,

Арнзл Зеердән өгтхә гилә

Аһ Шавдл хатнь —

Хан күүнә күүкн гихиг соңсув,

Аһиннь һар деер ус келгнәв,

Өгтхә гилә

Маҗмин шар дольганас дүңгһр,

Мандлн һарх нарн мет

Орчлңгин Сәәхн Миңъян гинә.

Хәрәс гиич ирхлә,

Эркн сән сөңчән кенәв,

Өгтхә гилә

Санлын Буурл Һалзн күлгиг

Эвтә гиҗ соңсув,

Адунь манад кергтә,

Өггхә гилә

Арслңгин Арг Улан Хоңһриг

Әркин сүүрд шарһл гихинь соңсув,

Түүгәрчн аху кехшив,

Хәрин ик һазрт

Зардг зарцан кенәв,

Өгтхә гилә.

Эн тавн юмиг

Эс өгдг юмн болхла,

Эсрң үр сарин нәәмн шии өдрәс

Давулдг юмн болхла,

Арвн һурвн бум цергәр

Арг Бумбин дала гидг далаг

Ширгәһәд,

Бурхн—шаҗнасчн

Хаһцулнав би гилә!— гиҗ келв.

Шарин зурһан мицһн

Арвн хойр бий

Келтә күмн

Ду һарл ута бәәв.

Эзн богд Җаңһр:

— Өгхлә, яһна гилтә,

Өгл уга бәәхлә,

Яһна гилтә?— гиҗ

Күңкән Алтн Цееҗәсн сурв.

Хәрү келн бәәнә:

—Иир болнуй, угай гиҗ бәәнәв:

Эцк хаантн хөртәдән,

Хар мөрнь долатад,

Арг Манзин Буурл үрә цагт,

Әәх догшн Маңна хан долата цагт

Догшн ик бәәр бәрлдгсн билә.

Эцкинтн хар мөрн

Әрә совшлһта һарла.

Үзң алдр хаана бийнь

Һурвн зун шавта

Әрә һарсн билә.

Арг Манзин Буурлнь

Әрә тавллһта,

Догшн Маңна хан бийнь

Үзң алдр хаанд орхнь арһта һарла.

Тана эцктн танд орхнь

Хойр холван үлү армч билә.

Тер бийнь,

Әм арһлҗ,

Әрә һарла.

Та ода чаднуйт, утайт гиҗ

Саннав,— гинә.

Арг Улан Хоңһрнь келн бәәнә

Зүн бийәс:

— Алдр богд Җаңһр,

Сурулсинь өгий гисн үг билтәл,— гив.

Хәр һазрт оч,

Арһсн, Түләнә күн болҗ заргдхшг орнд,

Әгр Хар булгин көвәд

Ааһ цусан асхлцнав!— гив.

— Сурулсн үгин хәрү өгтн,

Эрт хәрнәв,— гинә

Нәрн Улан баатр.

Эзн нойн богд Җаңһр:

— Сурулсинь өгнәв,

Шавдл хатнд зөв келтхә

Миңъян, Буурл Һалзн, Арнзл Зеерд —

Эн һурвн юмиг йовулнав;

Күчтә маңһс Хоңһриг

Йовулҗ болш уга,

Әврән бийнь ирәд автха! — гинә.

Нәрн Улан баатр мордад һарв.

Эзн богд Җаңһр Хоңһрт цухл аңхрн:

— Мини зөв гисиг

Чи юңгад буру гинәч?

Арвн хойр бодң,

Үүг бәрәд күлҗ өгтн! — гив.

Арвн негнь андһаран өгәд,

Арвн хойрдгч Санлнь:

— Би күллцхшив,

Шавин амар кедгсн

Шалдг арвн хойр бидн

Әм негдҗ, андһаран авлцлавидн.

Арвн хойр күн

Хоңһриг бәрәд авад ирхвидн,

Муурад ирхләрн,

Хоңһр маниг дуудн уульх,

Тиигхлә, тер андһар авлцгсан санад,

Өөрән бәәгсн арвн негн бодңгиг

Эн шар бәәшңгин

Ора деегүр шивхүв.

Үнән дарҗ чадш угав! — гиҗ бәәнә.

Тиигхлә арвн негн бодңнь:

— Бидн чиг чадш угавидн,— гиһәд тарад босв.

Арг Улан Хоңһртан Санлнь:

— Шулун орһдулд һар! — гив.

Оцл Көк Һалзнан тохад, мордад һарв

Һурвн дола хонгсна хөөн

Орчлңгин Сәәхн Миңъян

Алтн Шарһан унад,

Арнзл Зеерд Буурл һалзн хойриг

Көтлҗ авад һарв.

һурвн долан хонгт гүүлгәд,

Хоңһрин өөгүр күрәд ирв. .

Оцл Көк Һалзнарн дәврн:

— Миңъян минь! — гиҗ

Уульн дуудад,—

Арнзл Зеердән нанд өгич,

Әәх догшн Маңһс хаанла

Эрклүһин Меңгн Цаһан уулын белд

Би һанцар медлцсүв,

Эн йовхдан ах—дү эс билүвидн,

Эск сүмсндән җодвин цаасн болый гиҗ

Андһар авлцгсн эс билүвидн?

Өгич, Миңъян минь! — гив.

Тер үгинь соңсад,

Ухан—юуһан туңһаһад,

Зеердән өгн гихлә,

Алдр Җаңһрин зәрлг яахв!

Өгл уга бон гихнь,

Үүнә уульн дуудад әргсиг

Яахв гиҗ санад,

Долан хонгт ардан дахулв.

Үкс—үкс гиһәд Хоңһр шидрдәд,

Эмәлин өмн бүүрг,

Оцл Көк Һалзнаннь

Амн нурһ ишкәд таг һәрәдхләрн,

Хойр мөрни өөр одад тусв.

Җолалань зуурлдҗ уульн:

—Миңъян, наар бууһич! — гиҗ эрв.

Миңъян Шарһан сөөһәд буув.

Хойр баатр уульн теврлдәд киисв.

Эдү—тедү болгсн хөөн

Арг Улан Хоңһр

Арнзл Зеердиг унад,

Иньг Миңъяниг:

— Эн Эрклүһин Цаһан уульш

Ар тал бәәһич! — гиһәд дүүгәд һарв.

Эрклүһин Цаһан уул давад,

Шилтә уул тал һарад ирн гихлә,

Оһтр улан тутнь

Деернь оһтрһуд солңһргсн

Дөчн хойр бум церг аашхнь үзгдв.

Арнзл Зеердән Шарһ дааһ кеһәд,

Бийнь тарха му көвүн болад,

Арслңгудын күүндгсн үг соңсхла,

—Шикр далан көвәд бәәгсн

Шнркгнн нутг би дәәлнәв,

Киитн Хар теңгсин көвәд бәәгсн

Гүзән Гүмбиниг би дәәлнәв! — гисн йовна.

Шовт Хар гидг баатрнь келн йовна:

— Хоңһриг әмдәр кел бәрәд,

Гернзл хатынь олзд авнав! — гннә.

Тер үг соңсад,

Базг Улан Хоңһрин

Болд хар зүркнь бульглад,

Адг арань тачкнад,

Арвн хойр сүрәнь

Амн өөднь деврәд,

Арвн цаһан хурһнь

Альхн талнь атхлдад,

Әәв балтыг суһ татад,

Тугчиг цокҗ унһаһад,

Тугинь булаҗ авад,

Мөңгн Цаһан уулын

Ора тал һарад зулв.

Шовт Хар баатр

Ардаснь көн уулын белд күцәд,

Әәв балтар цокснд

Дал деерән шахн төдглгсн

Дали хойр хар болд тедг

Тас тусад,

Хар махнднь шигдн орад одв.

Арнзл Зеерд альвлад,

Уулын ора деер һарад одв.

Миңъяндан күрәд ирв.

— Оһтр улан тугиг

Җаңһрт белг күрг,

Би таниг иртл,

Эдниг ээрнәв,— гиһәд хәрү орн,

Шовт Хар баатриг

Күм тач авад,

Уулын ора деер хайв.

Хәрү орн,

Нәрхн Улан Баатриг цокв.

Нәрхн зеердиннь дел теврүләд торһв,

Алс улван хормаһаснь

Арвн цаһан хурһар авн,

Әмәлиннь бүүрг деер

Күм дарад,

Мөңгн Цаһан уул деер һарад ирв.

Орчлңгин Сәәхн Миңъян

Эзн Җаңһрин хашр мөңгн үүднд

Алтн Шарһан сөөһәд буув.

Тавн миңһн хоңх җиңнүләд орад,

Оһтр улан тугинь бәрв.

Шарин зурһан миңһн

Арвн хойр баатрнь

Алдр Җаңһртаһан хамдан:

—Мана Арслңгин Улан Хоңһр,

Бәәр болҗ бәәнә билтәл,— гиҗ күүндв.

—Оддг юмн болхла,

Күчтә маңһс хан

Дарад оркхнь яахв,

Одл уга бәәхлә,

Хоңһран яахмб?— гиһәд

Һурвн долан хонгт

Күүндән болад оркв.

—Мордъя! — гиҗ шиидн

Арнзл Зеердин эцк

Нәрхн зеерд аҗрһиг

Алдр Җаңһр унҗ,

Шарин зурһан миңһн

Арвн хойр баатран ардан дахулад,

Алтлгсн бәәрин шар—цоохр тугиг

Мөрч Бор Маңна гидг баатр

Өмн бийднь бәрәд йовб.

Эгц һурвн сара хонгт бәәр кеһәд,

Арг Улан Хоңһр:

—Эн догшн Маңна хаанд

Һар күрс! — гиҗ санад,

Цергин захд бәәгсн цаглань

Арнзл Зеердәр

Авч идхин бәәдл һарһад дәврәд орв.

Арг Манзин Буурлар хурдлулҗ һарад,

Алтн җолаг хәрү эргүлн татад,

Алтн дуулхан хооран кеһәд зогсҗ өгв.

Хойр һардҗ маңна

Хоорнднь Хоңһр цокад оркв.

Әәв балтнь чолу цоксн мет

Һал падрад, ирнь дөрү дүңгә кү тусв.

Хан эс медгсн кевәр

Көндрл уга бәәв.

Әәв балтан ээмдҗ авад,

Мөңгн уулын ора темцәд зулв.

Ардаснь үүдн эңтә

Көк кивр саадгар хав.

Һолднь күрн тусв,

Киисн гисн бийинь

Арнзл авад һарад одв.

Уулын ора деер һарч,

Ухан—сегәһән алдад одв.

Көк чолу дерләд,

Хар цусар бөөлҗәд, харһцад кевтв.

Алдр нойн Җаңһрнь

Шарин зурһан миңһн

Арвн хойр бийәрн

Шаргад күрәд ирв.

Күнд Һарта Саврнь

Күүкн Күрң Һалзнарн зөв эргәд,

Күрл мөңгн дөрәднь мөргәд,

Хан Җаңһртан медүлн йовна:

—Эврә бийм сән шүрүтә цагт,

Күрң Һалзн шүрүтә хурдн цагт

Эн догшн Маңна хаанд

Һар күрхиг хәәрн болтн,— гив.

Нег эрв, хойр эрв,

Һурвдад эрхләнь:— Зөв! — гив.

Күрң Һалзныг олң, татуринь чаңһаһад,

Арвн хойр ирто

Әәв балтан авгснд

Арвн хойр әңг заль падрв.

Күрңгин җола сулдхад дәврәд орв.

Догшн Маңна хан

Алтн җолаг чаңһаҗ, зулҗ һарад, хәрү эргәд,

Алтн дуулхан хооран кеһәд, тосҗ зогсв.

Босн ишклҗ ирәд,

Хойр һардҗ цокв,

Таш гиҗ оһтрһуд һал падрад,

Арвн хойр ирнь кү тусв.

Әәв балтан ээмдәд,

Мөсн Мөңгн Цаһан уул тал һарад зулв.

Уулын белд күцәд,

Амн нурһарнь

Әәв балтар цокад,

Ар хойр дальгаь балв цокад,

Күүкн Күрң Һалзн деернь

Әрә әмтә тәвб.

Хоңһриннь өөр ирҗ,

Күрң Һалзнасн бун киисәд кевтв.

Күчтә арвн хойр баатр

Арвн хойр һанзһан орулад,

Үүдн эңтә саадгин сум

Базг Улан Хоңһрин һол махнаснь

Әрә тач авб.

Арһта Улан Хоңһрнь

Әмдрҗ босв.

Бульңһрин Догшн Хар Санл

Богд Җаңһртан медүлв:

— Буйн төгс ааван

Көвүн уга окгсн әс билү би,

Бурхн сәәхн ээҗән

Буй уга окгсн эс билү би,

Бум өрк алвтан

Нойн уга окгсн эс билү би,

Арвн нәәмтә шар улан хатан

Һанц бийәрнь окад,

Буурл Һалзнарн дахгсн әс билү би?

Әдү дүңгә үүлд

Әәх догшн Маңна хааяд күрч,

Нег армдх зөв хәәрн болтн! — гив.

— Зөв,— гив.

Эвтә Буурлын олң, татур чанһаһад.

Алтлгсн бәәрин шар—цоохр армиг

Өргҗ авад дәврв.

Арг Манзин Буурлын

Альвнь дегүд үлү болад,

Алтн бәәрин шар—цоохр арм

Хәврһднь хатхгдад тусв.

Эңгин мөрн нег эргтл,

Эвтә Буурл дола—нәәм эргәд,

Бийднь мөс күргд уга һарад нрв.

Эзн Җаңһр зәрдг бодн бәәнә:

— Ән хаанла негән үзх юмн,— гиһәд

Баатр орнь ура дуудад,

Алтн бәәрин шар—цоохр арм авад,

Арг Манзин Буурл альвлгсн бийнь

Алдл уга хаһад армдв.

Өргәд, Буурласнь салһад авб.

Авгсн цагт

Уулын ора деерәс

Шарин зурһан миңһн

Арвн хойр баатрнь:

— Мана эзн богд Җаңһр

Армдгсн күүһән

Алддг уга билә! — гиҗ

Деерәснь ура дуудн хәәкрв.

Цаадк Арг Манзин Буурлта

Әәх догшн Мацна хаани церг:

— Мана хан күгдлхләрн, —

Арм ямр күдр болв чиг

Хуһ татх! — гиҗ бас хәәкрв.

Тер дуунднь күгдлхләрн,

Арвн хойр зандар орагсн ишиг

Арвн хойр әңг хуһ татв.

Арм хуһрсинь үзәд,

Базг Улан Хоңһр, З

ааһин ик дууһар

Замб көдлтл хәәкрәд,

Көдәд кевтгсн

Көгшн барсин цесн билцртл хәәкрәд,

Уулын ораһас гүн шүүрәд бәрлдв.

Күчтә арвн хойр бодңнь дахн бәрлдв.

Дорнь Арг Улан Хоңһртаһан

Арвн һурвулн дарҗ хорав.

Уулын ора деер

Күлгсн дөчн хойр баатрин

Күләһинь тәәлҗ авб.

— Миңһн нег җилд

Җаңһрин оруд нутг болти! — гиҗ

Андһаринь авад, цергтәһинь хәрүләд,

Арднь шарин зурһан миңһн

Арвн хойр бийәрн шаргҗ мордад,

Алтлгсн бәәрин шар—цоохр туган

Өмнән өргәд,

Эзн Җаңһрин ор темцәд җиңнәд һарв.

Долахн хонгин эцс болад,

Дүүвр шар—цоохр бәәшңгин

Хашр мөңгн үүднд

Харһад ирҗ буув.

Алдр богд Җаңһран

Хашр мөңгн үүд татҗ,

Тавн миңһн хоңхиг җиңнүлҗ,

Дөңнн орад,

Дөчн дөрвн көлтә

Дүүвр лаврин ширә деер

Дүүрң һарх арвн тавни сар мет

Мандлулн суулһв.

Әлвг долан дуцһра күцад,

Дүүвр хар арзин сүүр болв.

Экнәс сәәдгсн Хоңһран гинчлүдҗ,

Һарһад уга нәәрән һарһв.

Алдрсн тер шаҗн хойран

Һар деерән авгсн мет байрлҗ,

Эзн нойн богднь суудг,

Эңгин олн сәәдүдтәһән