ХАЛЬМГ БААТРЛИГ ДУУЛВР

Аршан хар нульмсан

Кир уга шар хадгар

Арчн сууһад,

Эңгин сәәдүдтән зәрлг болв:

—Олн тань цуглулсн

Алдр сәәхн нерм

Дегүд холд одад,

Нанд күн өңгәһәд бәәнә.

Нарн суухин дор бәәдг

Түрг Алтн хан

Түмн шар-цоохр агтыг ясад,

Һурвн җил болснь эн.

Урл турун хойринь

Уснд күргл уга асрҗ бәәнә.

Ода һурвн җил болхла,

Дел сүл хойрнь җивр болад,

Дөрвн турунь болд болхла,

Түмн цаһан бодңган

Деернь мордулҗ ирәд,

Маниг дәәлн гиҗ бәәнә.

Тер түмн шар-цоохр агтыг

Көл таслҗ

Көөҗ авхла, манд әәмшг уга,— гив.

Тиигхлә

Барун бийин ах

Байн Күңкән Алтн Цееҗ

Келҗ бәәнә:

- Дәәлхинь медгсн Җаңһр,

Та авч ирх күүһинь

Эврән медҗ йовултн,— гив.

- Эн шарин зурһан миңһн

Арвн хойр баатр дотр

Шавин амар кедгсн

Шалдг арвн хойр эс билт?

Эн дундасн

Сананас делм хурдн,

Салькнас алд хурдн,

Дәәни көлд дасгсн

Алтн Шарһарн,

Орчлңгин Сәәхн Миңъян мини,

Һагц бийәрн йовад,

Һаслңта түрг Алтн хаани

Түмн шар-цоохр агтыг

Нанд асрҗ өгич! — гив.

Миңъян уралан сууһад,

Аршан хар нульмсан цацад медүлв:

— Алдр хан Җаңһр мини,

Би кезәнә

Миң гигч уулта эс билүв?

Миңһн түмн алвтта эс билүв?

Нег һазрин өнцгт

Хан болад бәәдг эс билүв?

Эңгин олн бодцгудтаһан ирәд,

Нанла бәәр кеһәд,

һурвн долан хонгт

Нанла хальдҗ чад л уга эс билт?

Хор күргл уга һарсн бийитн

Йисн берә һазрас ардастн

Хәлән шинҗлҗ бәәһәд,

«Эн нарн доркиг

Эзлгч ах йоста

Хан билтәл»,— гиҗ шинҗләд,

Миң гигч уулан хаяд,

Миңһн түмн алвтан оркад,

Цууда цаһан хатан,

Цусн улан күүкән

Керг уга гиһәд,

Алтн Шарһарн дахад,

Ардастн ирҗ орҗ өгсн эс билүв?

Ирсн хөөн сөңчән кеҗ,

Хәәрлгсн эс билт?

Хәрин ик дәәснд

Һагц бийим юңгад сөрдгтн энв?

Хәр һазрт хатрад йовхла,

Халун хәәсн хот өгдг

Эгч-дүүһин оңһа утал.

Ардм санҗ келдг

Ах-дүүһин оңһа угал,— гиҗ

Уйдн уульсн суув.

—Эн йовхдан ах-дү болый,

Эск сүмсндән сәәни орнд хамдан төрий,

Алтн тагтын амнд

Элвг сәәхн Күрң һалзнтаһан

Намаг белн гиҗ сан! — гиҗ

Күнд Карта Савр келв.

Зүн бийәснь —

Арслңгин Арг Улан Хоңһр келн бәәнә:

— Миңъян

Эн насндан ах-дү болый,

Эск сүмсндән сәәни орнд хамдан төрий,

Мөңгн тагтын амнд

Көк Һалзнтаһан

Белн гиҗ сан! — гив.

Тер үг соңсад,

Көөрк Миңъян

Далн күмн дамҗлдг

Далһа шар шаазңгар

Дараһар һурв ууһад оркв.

Анчн гигч зүркнь

Әәвлхәһинь гүвдәд,

Арвн хойр сүрәнь

Амн өөднь деврәд,

Арвн цаһан хурһнь

Альхн талнь үүмлдәд:

— Әгрәд одхд —

Атх яснлм,

Асхрад одхд —

Ааһ цуснлм!

Алтн Шарһим тохултн! — гиҗ

Хәәкрҗ бәәнә.

Күдр Хар мөрчнь һарад,

Күүни көврдгин чинән

Күрл мөңгн хазаринь авад йовб;

Көк девән өвснд,

Киитн булгин уснд йовгсн

Алтн Шарһинь кетләд, зөв эргәд,

Хашр мөңгн үүднд авад ирв;

Болдын сәәһәр боһчад,

Төмрин сәәһәр тушад,

Шуһл мөңгн цулврар

Тәвн сәәни көвүһәр бәрүләд,

Дег мөңгәр хатхгсн делтриг тәвәд,

Дегц зурһан давхр тохмиг тальвад,

Деш хар гидг эмәлинь тәвәд,

Төрд мөңгәр хатхгсн

Бул торһн көвцгинь тәвәд,

Ке шар-цоохр олнцгин захар

Ке дарцг цаһан әрвңгинь

Далн хойр хурняслулад,

Нәәмн татур хавснднь орулн татв.

Алтн сәәхн Шарһ

Хурдн бийән

Ялмн сәәхн ха талан хураһад,

Хурц болдган

Хойр нүдн талан харад,

Сәәхн бийән

Сәәр талан хураһад,

Бумбин сәәхн сүүлән

Сәәр деерән сегләд,

Зурһан тө чикән хәәчлҗ,

Сояһарн күрл мөңгн уудыг дөлилһәд,

Саңнаһарн сар, нарнла наадад,

Саһг дөрвн туруһарн

Бәрҗ бәәгсн тәвн сәәни көвүг

Йигән-тиигән хойр сөң татад,

Дөчн йисн сара һазрт гүүхән санв,

Эрвң гидг киилг өмсв,

Эрднин Һурвн бүшмүдиг өмсәд,

Дәәни һурвн ик хуйг зүүв;

Далн мөрн үнтә

Төмр Луудң гидг бүсән бүсләд,

Түрә бийинь

Түмн күүкд ниилүлгсн,

Зууза бийинь

Зун күүкд ниилүлгсн,

Мөринь үзгсн күн

Миңһән өгм сәәхн,

Мөн бийинь үзгсн күн

Түмән өгм сәәхн һосиг өмсв;

Һунн царин арсар

Һоллҗ гүрсн,

Дөнн царин арсар

Девл кеҗ гүрсн,

Хорта моһан зо дуралһсн,

Хорн әдл шахгсн,

Махн болд альх тальвгсн,

Төмр болд товчта,

Залу зандар ишлгсн,

Зала торһн салдрһта

Әәрстин хар елдңгән

Барун һартан бәрәд,

Килһн шар болд үлдиг

Барун ташадан зүүгсн,

Эзн Җаңһрин ширәһәснь

Әдс авад һарв.

Зүн сүүһәснь Хоңһр дөңнв.

Барун сүүһәснь Савр дөңнв.

Шур девскриг

Миимин улан һосар

Булц-булц ишклдәд,

Хашр мөңгн үүдиг

Татҗ, тавн түмн хоңх җиңнүләд,

Түлкҗ, түмн хоңхиг җиңнүләд Һарад ирв.

Алтн Шарһин өөр күрч ирәд,

Шуһл мөңгн цулвриг эвкәд,

Миимин улан һосиг

Гинҗр мөңгн көвцгтән

Очн мет өсрәд тусв.

Дегц шарин зурһан миңһн

Арвн хойр баатрнь

Йовгсн йовдлан номин йосар күцәтхә гиҗ,

Бадмии сәәхн йөрәл тәвб.

Өндр шар-цоохр бәәшңгиг зөв эргәд,

Бумб Дала гидг далад

Бум күцҗ бүүрлгсн хурлдан күрәд ирв.

Тал дунднь бүүрлгсн

Талван Шар гидг ламин ар бийднь

Алтн Шарһан сөөһәд буув.

Һурв эргәд,

һурв мөргәд,

Ширә деернь лаң шар алтан тальвад,

Йирн йисн күчн төгсгсн

Бумбта аршанас мөч күрч авб.

— Алдр тана зергд,

Миң гигч уулан бәрүв,

Миңһн түмн алвтан бәрүв,

Сарин һурвн мацгт

Нәәмн догшд дурдыт!

Күчтә хәрин ик дәәснд

һагц бийәр мордҗ бәәнәв,— гив.

Ламин зергнь:

— Зөргсн үүлән номин йосар күцәһәд,

Алдр нойн Җаңһрин

Хашр мөңгн үүднд

Хәрү ирҗ буух болтха! — гиҗ

Йөрәл тәвәд, әдс хәәрлв.

Нарн суухин ар өнцг тал һарад,

Шарһин хурдар йовб.

Өмн хойр көлән

Өдрә һазрт тәвәд,

Хөөт хойр көлән

Хонга һазрт тәвәд,

Өргәрн Һазр дөңнн алдад,

Хәврһ хаҗуһаснь хәләгсн күүнд

Өлңгәс босгсн

Өл-маңхн туула мет

Өлвкәд одв.

Эгц һурвн долан хонгт гүүһәд оркв.

Болзатын бор довң деер

Шарһан сөөһәд буув.

Дөрвн талан киитн хар нүдәр харв.

Өмннь юмн үзгдл уга,

Арднь Җаңһрин шар-цоохр бәәшң

Ээмцәһән үзгдв.

Тегәд Шарһдан уурлад келҗ бәәнә:

—Һурвн долан хонгт гүүсн бийчн,

Герин иргәс һарад угачн юмб?

Эдү метәр юунд күрхв? — гив.

Шарһнь күрл мөңгн уудан

Балв кемләд, хәрү келҗ бәәнә:

—Өндр шар-цоохр бәәшң —

Оһтрһуһас һуру дугу бәәшңлм.

Һурвн долан хонгт гүүһәд

Һарнав гидгчн юмб?

Наар, деерм морд шулун!

Сәәрәрм шувтрад унхла,

Эзн гиҗ эргҗ авхшив,

Торад йовхла — лавта эзн болхч! — гиһәд

Уурлн һундад келв.

Тәмкән оркад,

Шуһл мөңгн цулвран

Эвкҗ, мордад һарв.

Зурһан тө чикән хәәчләд,

Ар көлин шавхаһас үргн бухн,

Сүүлән сегләд һарв.

Өдриг өдр гил уга,

Сөөг сө гил уга,

Долан долан

Дөчн йисн хонгт гүүһәд одв.

Күлгин кецү хурднд

Күч күрч ядад,

Эмәлин ард һарад сууһад,

Барун өвдг деерән

Авад татв чигн,

Болл уга йовб.

Зүн өвдг деерән дарад,

Зүүнь күрл мөңгн ууд

Дөлитл татв чигн болхш.

Күзүһәрн нуһлад,

Күңкргәрн нүрәд,

Улм-улм цегләд йовб.

Җоладнь күч күрл уга,

Келҗ йовна:

— Алтн Шарһ мини,

Һазр хол биший.

Әрвлн, саглн гүүһич! — гив чигн,

Болл уга хурдлад йовб.

Өмннь чигн, арднь чигн

Юмн үзгдл уга гүүҗ йовтл,

Гент һазр теңгр хойр

Цәәгсн болҗ үзгдв.

Күрәд ирн гихнь,

Болд җидин үзүр

Зү тәвх

Заг, завср у га

Хатхата бәәнә.

Ке шар-цоохр олнцгин захар

Дуута долан миңһ дарад,

Дун уга нәәмн миңһ дарад одв,

Сән харань чигә һазрт

Күүчн орад одв.

Алтн Шарһнь гүн эвшән келнә:

- Миңъян мини!

Дөрвн хар саврм мөлтрхдән күрв.

Хәрү татҗ һарич! — гив.

Хәрү һарч ирәд,

Алтн бәәрин шар-цоохр арман дүүрәд,

Урудс гиһәд, талтң-тултң

Сайгар сайглулад,

Нәрн өвсиг нәәхлүлл уга,

Бөкн өвсиг бөкилһл уга,

Сайглад йовҗ йовтл,

Өмнәснь —

Дерәңгин дөрвн хурһта,

Денҗр-менҗр бәәдлтә,

Арслңгин арсн уутан

Ээм деерән үүргсн,

Нарн-сар болгсн

Сәәхн арагнь күүкн

Харһад менд сурв.

— Күүкн дү, менд бәәнч? — гив.

Күүкн гүмбин улан урлнь гүвлзв чигн,

Цань келдг арһ ута болад, зогсад бәәв.

Алтн Шарһан сөөһәд бууһад,

Төрд мөңгн көвцгән авад,

Күүкиг суулһв.

Әәрстин хар елдңгин ишәр

Аминь зааглад, келнә

Бахлур тал хәләхлә,

Бахлуртнь хойр көк темнг

Көндлң хатхгсинь

Эркә хумха хойрар

Эргүлә бәәҗ, суһлад авад хайв.

Үкс гиҗ һанзан һарһад,

Тәмк нерҗ өгәд:

—Та юн гидг күүнә күүкмбт?

Эн юн гидг һазрв?

Чик болн чилгрәр келҗ өгтн! — гив.

Аңһр-аңһр инәһәд:

—Танд үнәр келхнь,

Кецү үг болх,

Үг үгдән багтхнь,

Бидн орчлңгин йоснд чигн җирһхвидн.

Түрг Алтн хан

Нарн һарх үзгәс

Һанцхн баран үзгдв чигн

Нанд кел гигсн заката биләв.

Генткн һал үдин алднд хәлән гихнь —

Һанц ик тоосн

Оһтрһуд хадад аашна.

Кедү бум, кедү түмн

Церг аашдгҗ гиһәд хәләхнь —

Та һанц күн болад үзгдәд ирвт.

Юн мөрнәс һаргсн

Мөрн иим сәәхмб?

Ямаран күүнәс һаргсн

Күн иим сәәхмб?

Һанц күн — күн болдг уга,

Һанц суцл — һал болдг уга.

Та бидн хойр

Нег һазрин өнцгт

Нутг усн болый! — гив.

— Теңгр йозурта

Хан улсин зарцд йовад,

Зууран җирһл кехлә,

Чи ман хойрт сән болдг угаһинь

Кен медҗ бәәнә?

Чи нанд хаалһ һарһҗ егич.

Йовгсн үүлән номин йосар күцәһәд,

Хәрү хәрхләрн,

Зууран чамаһан авад хәрсв,— гив.

—3алу күн сургсн нег му,

Эргсн хөөн

Эс өгсн бас буру,

Танд нег хаалһ һарһҗ өгсв.

Та түүгәр һархла — һартн,

Эс һархла, мини өөр бәәтн,— гиһәд

Босҗ, йисн давхр

Бүшмүдин дотр даһмас

Болд хар түлкүриг авад,

Болд җидин үзүр тал заңһхла,

Китд зүүни нүднә чигә хаалһ һарв.

Миңъян Алтн Шарһ деерән мордад,

Ар Бумбин орндан зальврад:

- Алтн Шарһ минь, чил медхәс биш,

Нанд арһ уга! — гиһәд

Алтн җолаһан сул хаяд йовб.

Арвн җил болгсн

Аралҗни мөр мөрдәд,

Хөрн җил болгсн

Хорхан мер мөрдәд,

Дөрвн болд хар турунь үзүрәр

Мөчҗ ишкәд, һарад одв.

Арднь бәәгсн күүкн

Арслңгин арен уутан хаяд,

Өскәһән тиирҗ ууляд;

- Эдү дүңгә сәәхн залуг

Алдад оркув,

Һарч чадхн уга гиһәд,

Алдад оркув!

Ода эн йовгсн үүлән күцәҗ,

Менд-амулң хәрү ирх болтха!— гиҗ

Йөрәһәд суув.

Алтн Шарһарн

Болд җидин үзүриг һатлҗ һарад,

Ар Бумбин орни сәкүсндән

Зальврад, цааран дүүгәд һарв;

Элвг сәәхн хурдарнь гүүлгҗ йовтл,

Өл Маңхн Цаһан уулын ора харһлдв;

Деернь һарч ирәд,

Алтн Шарһан сөөһәд,

Шуһл мөңгн арман чирәд,

Әәрстин хар елдңгән

Барун һартан бәрәд,

Киитн хар нүдәр харгсн бәәдг.

Нарн суухин ар өнцгт

Күрл хар бәәшң

Асгсн залин һал мет үзгдв.

«Түрг хаани бәәшң биз»,— гиҗ санад.

Уулын ораһас бууһад,

Киитн булгин уснд,

Көк девән өвснд

Алтн Шарһан тәвәд,

За гидг түләһән түләд,

Зандн улан цәәһән чанад,

Түүкә улан чачран татад,

Сур мет сунад,

Суха мет улаһад,

Долан долан

Дөчн йисн хонгт унтад серв.

Алтн Шарһ талан хәлән гихнь,

Бәәрнәсн бәргсн мет тарһлад бәәҗ.

Алтн Шарһан хуухта шар дааһ кеһәд,

Бийнь — ораһаснь мааҗхнь,

Арвн өтн унм,

Заһрмгаснь мааҗхнь,

Тәвн өтн унм көвүн болад,

Отгин захар тенәд, зүүләд,

Ик өгснднь хонад,

Баһ өгснднь үдләд,

Даб-даб гиһәд йовна.

Күрл хар бәәшңд шидрдҗ ирәд,

Нуурин захд шарһ дааһан тәвәд,

Хар ишкә көвңгән көдрәд,

Күрл хар бәәшңгиг

Зүн бийәрнь эргәд күрәд ирв.

Ут Цаһан гидг бодңгин

Уулын чинән охтр шар-цоохр күлг

Өрүнәс үд күртл үстә кевсәр,

Үдәс асхн күртл үс уга кевсәр

Хучата бәәв.

Гүүһәд ирәд шинҗлв.

Эңгин олн сәәдүднь

Дундан авн, хәлән шинҗлҗ:

- Көөсән күцх,

Көөгдсндән күцгдш ута,— гиҗ

Келҗ бәәнә.

Эңгин олн сәәдүд

Ца-нааһан хәләтл,

Омрун дораһурнь гүүһәд,

Шүдинь хәләхлә,

Шарһинь күцм болв.

Барун бийәһүрнь дәкн эргәд ирв.

Теңгрин көвүн Төгә Бүсин

Эрм Хар гидг мөрн

Бас үстә кевс

Үс уга кевс хойрар

Селн хучгсн бәәдг.

Келнь шивртх гиһәд,

Көвң арһмҗар архлгсн бәәсинь

Бас чигн эңгин олн сәәдүд шинжлҗ бәәнә.

Күүндгсн үгнь:

— Сәәр деерән—сарам,

Сәрсн сүүдән — һуру

Һунн шар-цоохр итлгәс

Эгл улан тоосан геелһҗ,

Эрт нарта һарм хурдн,— гиҗ бәәнә.

Эңгин олн сәәдүд иигән һархлань,

Омрун дораһурнь гүүҗ һарад,

Шүдинь ярлзс гиһәд татад хәләхлә,

Алтн Шарһинь күцм болв.

Эргәд хәләхнь, нань

Эдү мет сән күлг

Медгдл уга бәәв.

«Мини көөҗ авх түмн шар-цоохр агт

Ямр кевәр бәәдгҗ?»— гиһәд

Ар бийәрнь эргәд күрәд ирв.

Йисн давхр эр цаһан чолуһар бәргсн баста,

Йисн давхр хар болд үүдтә,

Йирн йисн җид турш эргиг уснд күргҗ чавчад,

Һал үдин алднд?

Һагц нег услдг болна,

Өдр, сөөни селгәнд

Элвг түмәд церг манад бәәнә.

«Эн басинь хамхлҗ болш ута билтәл,— гиҗ саяад,—

Эргүлҗ йовад, услуртнь гетс»,— гиһәд,

Шарлҗнд бәәгсн

Шарһ дааһндан ирв.

Дааһнь өмнәснь

Туг мөңгн сүүлән сегләд:

—Туршул уга хәрд одгсн

Тарха көвүн, та,

Ямр зәңгтә ирвт?— гиҗ бәәнә.

Гүүҗ ирәд, шаңхгтахн

Шарһиннь Күзү теврәд, ууляд:

—Өнчн гидг сәәхн юмб?

Өнр гидг иим юмн санҗ.

Хәәмнь, чамаһим күцм

Хойр сән хурдн күлг бәәнәл! — гив,

Шарһнь келҗ бәәнә:

—Эн хаани

Ээдмг, хөөрмг хурахар иргсн биш,

Элдв сәәхн аду көөхәр ирләлм бидн!

Авхнь — авхан кел,

Өгхнь — өгхән келигч!

Намаг күцм күлг бәәв чиг,

Мини альк аалиг дахна болһнач?

Эн сөөни бийднь

Өрүн услур деернь медий! — гиҗ күүндв.

Ода Алтн Шарһан

Аару болһҗ хүвлүләд,

Бийнь нәәмн келтә аралҗн болад кевтв.

Түмн шар-цоохр агтыг

Хойр талнь бумад церг һарһад,

Җимин улан хаалһар тууһад ирв.

Эр цаһан услурасн

Урл турун хойран Уснд күргл уга уув.

Адуг хәлән шинҗлхлә,

Дел сүл хойрнь җивр,

Турунь болд болхдан

Өөрдәд иргсн болҗ шинҗлгдв.

Далан көвәһәс босҗ ирәд,

Зааһин ик дууһар

Замб-түв көдлтл хәәкрәд,

Өөһин ик дууһар

Улм догдлтл хәәкрәд,

Көдәд кевтгсн

Көгшн барсин цөсн билҗ тустл хәәкрәд оркв.

Тер дуунд түмн шар-цоохр адун

Зурһан тө чикән хәәчләд,

Бумбин найн нәәмн алд сүүлән сегләд, үргәд,

Өмнән бәәгсн бум цергән чавчад,

Нарн һарх тал һарад гүүв.

Ардаснь, далан көвәһәс босад,

Алтн Шарһан унад,

Бум күүни ә һарад,

Һагц күн торс гиҗ үзгдв.

Ке шар-цоохр олнцгиг

Дуута далн дола дарад,

Дун уга найн нег дарад, арднь орв.

Түмн шар-цоохр адун

Тооснасн үргн гүүһәд,

Тоормасн җигшн гүүһәд,

Дел сүүләснь —

Ятһ, хуурин дун һарад, гүүһәд одв.

Түрг хан бийнь

Үдин цәәһән зооглҗ бәәһәд,

Хойр ууһад, һурвдгчинь өмнән тәвгснь цальгрв.

— Тендә зүүдндм

Нарн һарх үзгәс

Нег чөткр иргсн болҗ орла.

Җирһл ик болад мартҗ оркҗв.

Һарад, теңгрин бәәдл хәләтн,— гив.

Һарад хәләхлә,

—Теңгр һазр хойрин бәәдл

Солңһ будн болгсн бәәнә,— гив.

Түрг хан бийнь

Алтн ширәһәсн босад,

Арвн һурвн үүдән татулад һарч ирәд,

Нарн һарх үзг тал хәләһәд:

—Мини түмн шар-цоохр адуг

Үзңгин үлдл Җаңһрин орн тал

Ямаран күн көөҗ одв?

Маначнрас соңс! — гиһәд илгәһәд суув.

—Бум күүһәр орад,

Һанцхн болҗ үзгдв,— гиҗ зәңгнь ирв.

—Барун бодңгуд, арслңгуд

Цуглултн! — гиҗ закв.

Барун, зүүнәс түмн цаһан бодңнь

Бәәшңд орҗ ирәд:

—Манла хальдх юн юмн

Эн орнд бәәх билә? — гиҗ күүндҗ суув.

— Мини шар-цоохр адуг

Нарн һарх тал авч одв.

Көөгсн күүг алл уга, әмдәр авч иртн! — гив.

Ут Цаһан бодң

Теңгрин Төгә Бүс хойр күлгән тохулв.

Далн күн дамҗлдг

Далһа шар шаазңгар

Дараһар һурв дарад, мордад һарв.

Көөрк көвүн Миңъян

Түмн шар-цоохр адуг

Болд җидин үзүрәр

Хамх цокулад йовад одв.

Түүни хөөн дола хонгсн бийинь

Һал үдин алднд күцәд ирв.

Балтан суһлад,

Балвлхин бәәдл һарһад дәвргсн бийднь,

Алтн Шарһин ааль дегүд үлү болад,

Эңгин мөрн нег эргтл,

Эвтә Шарһ элңгр дола эргәд,

Нег чигн мөсин үзүр күрглл уга йовна.

Өдриг өдр гил уга көөһәд,

Сөөг сө гил уга көөһәд,

Түмн шар-цоохр адун

Улм хурдн болад йовна.

Долан долан

Дөчн йисн хонгт көөлдәд өркв.

Алтн тагт мөңгн тагт хойриг һатлад,

Җаңһрин шар-цоохр бәәшң үзгдәд ирв.

Алтн Шарһ келн йовна:

—Эн хойрин негинь

Армдҗ ав! — гиҗ йовна.

Маңһдуртнь хойрулн дегц дәвргсн бийинь

Алтн Шарһар альвлулҗ һарад,

Ут Цаһаниг уулын чинән оһтр шар-цоохртаһинь

Армар өлгәд авб.

Теңгрин Төгә Бүс:

—Үүнд нег мөс күргс! — гиҗ

Үүдн эңтә көк-цоохр саадгар хав.

Миңъяна амн нурһар орад,

Шарһин амн нурһн тал һаргсн сумиг

Миңъян амарн хавлҗ авад, хуһлад хайв.

Эрм Хар гидг мөрнь

Күрл мөңгн уудан балв кемләд:

—Деернь суугсн залу чамд орхнь үлү биш,

Шарһин ааль дегүд болад,

Одал алдрхдан күрв.

Эн Шарһин дөрвн хар саврт мөс күрг!— гив.

Бас хав.

Альвлад һаргсн бийинь

Алдл уга дөрвн хар савринь шовт цокв.

Алтн Шарһ келн йовна:

—Шарһинчн дөрвн саврт мөс күрәд одвл,

Маңһдур үд күртл альвлхас даву арһ уга болвл,

Өнчн биләв гиһәд

Өөлдгчн үнн санҗл.

Өнр болад мартгснь

Үнн санҗл.

Мөңгн тагт алтн тагт хойрин амнд

Бәәсв гигсн хойр арслңчн али?

Маңһдур үдин цагт

Алтн Шарһ дәәвлхдән күрхин чигт

Әәв балтар цокад,

Шарһин дел теврүләд оркв.

Ке хуйгин далн хойр төдгинь тас цокад,

Амн нурһнь хар махнд шигдәд, ястад одв

Әрә гиҗ суһлҗ авб.

Армд йовгсн Ут Цаһан бас алдрв.

Хойрулн болад,

Хомнн цокҗ унһаһад,

Хойр һаринь күләд,

Шарһ деернь буру хәләлһҗ унулад,

Теңгрин Төгә Бүс көтләд,

Ут Цаһань түмн шар-цоохр аду

Хәрү тууһад йовб.

Ард, Бумбин орнд,

Алдр Җаңһрин бәәшңд,

Арз-хорзин сүүрд

Алтн Цееҗнь күңкнҗ келҗ бәәнә:

—Хәр һазрт одгсн

Хорта сан залутн

Һазрин захд ирәд,

Һанцардад, уйдад одвл.

Ода яах юмн биләт?— гив.

Барун бийәснь Күнд Һарта Саврнь:

—Күүкн Күрң Һалзным тохтн!

Зүн бийәснь Базг Улан Хоңһр:

—Одл болв чиг одх,

Хашң болв чиг күргх!

Көк Һалзным тохтн!— гиҗ бәәнә.

Хойр күлгиг тохв.

Далн күн дамҗлдг

Далһа шар шаазңгар

Дараһар һурв дарад,

Зер-зевән агсв.

Хоңһрнь алтн бәәрин шар-цоохр арман авад,

Күнд Һарта Саврнь һанцхн әәв балтан авад һарв.

Хойр күлгин элвг сәәхн хурдар

Ээм-ээмэн түшлцәд,

Эгц сәәхн дууһан дуулад, хурдлулад йовна.

Күнд Һарта Савр

Күүкн Күрц Һалзндан келн йовна:

- Чамаг сарва баһ цагтчн

Сай оркәр сән болх гиҗ

Юуни толә авлав?

Мацһдур орүни нарн мандлхин чигт

Теңгрин Төгә Бүсиг

Алтн тагтын амнас давудл уга күц! — гив.—

Давулад оркдг юмн болхлачн,

Дөш болгсн сәәрәрчн

Кеңкргин бүрәс кенәв,

Күдр хар хавсарчн

Докъя цокур кенәв,

Дөрвн хар саврарчн

Цөгц кенәв! — гиҗ

Күдр балтан авад долаҗ андһарлҗ йовнал.

Күрң Ьалзнь хәрү келҗ бәәнә:

- Ода хурдлгсн цагт,

Эн мини сәәрәр шувтргсн цагт

Эзн билә гиҗ чамаг

Хәрү авхшив! — гиһәд гүүһәд һарв.

Маңһдур орүн

Мандлгсн нарн һархин чигт

Алтн тагтын амнд

Теңгрин Төгә Бүсиг күцәд ирв.

Күчтә күлгин ә һархла,

Төгә Бүс ардан гилс гиҗ хәләв.

Күнд Карта Саврин әәв хар балтын

Дүрнь һал падрад ирв.

Алтн Шарһин җола хайҗ оркад,

Тагтын амн тал һарад зулв.

Алдл уга күцәд,

Альвлулл уга амн нурһарнь цокв.

Тавлҗ төдглгсн тәвн төдгнь

Тас тусад, таңһд билгнь тасрад,

Эргд хар нүднь

Эргн көкрәд,

Эрм Харин дел теврәд одв.

Арвн хойр иртә балтнь хуһ тусад,

Зооһин махнд шигдәд, ястад одв.

Ард хормаһаснь

Арвн цаһан хурһнь атхад,

Эмәлин бүүрг деер дарад авб.

Дөш болгсн сәәр деернь

Дөрвн мөчинь теегләд боһчҗ, күләд һанзһлв.

Шуһл мөңгн цулвраснь

Шүүрч авад,

Эрм Харинь көтләд һарв.

Мөҗгн тагтын амн тал хәлән гихнь —

Ут Цаһаниг Арслңгин Арг Улан Хоңһр

Алтн бәәрин шар-цоохр армар

Мөчҗ авад, хәрү һарч йовснь узгдв.

Түмн шар-цоохр агтынь

Хәрү эргүләд, Миңъяндан күрәд ирв.

Хойр күлгән сөөһәд,

Миңъянтаһан һурвулн күзү-күзүһән теврәд,

Уульлдн келҗ бәәнә:

— Өнчн гиҗ чамаһан мартгсн угавидн,

Өнр болҗ мартгсн угавидн,

Эзн богд Җаңһрин җирһл икдәд,

Элвг арзд даагдад бәәввидн! — гив.

- Эн түмн шар-цоохр агтьга өмн бийд,

Эзн Җаңһрин өргә күртл гүүһәд күртн! — гиҗ

Засглад йовулв.

Бийснь мордад,

Түмн шар-цоохр агтан тууһад хәрв.

Сөөг сө гил уга йовад,

Өдриг өдр гил уга йовад,

Өндр шар-цоохр бәәшңгин

Хашр мөңгн үүднд ирәд зогсв.

Эврә күлгән сөөһәд,

Хашр мөңгн үүдиг

Харҗңнулҗ татад,

Хан Җаңһрин ширәһәс һурваһад әдс авад,

Сүүр-сүүрдән суув.

Ардк хойр бодң күләһән тәәләд,

Арвн сәәһинь алхад.

Тәвн сәәһинь ташад,

Тал дунднь орад суув.

—Дән талтн дала болый,

Дәәвлхдтн күлг болый,

Хәрин нег халасн болый! — гиҗ

Эзн Җаңһрас эрв.

—Эврә бийм хан болад бәәв чиг,

Хәрин дәәснд халгсн,

Хамг һазрт алдршгсн

Арвн хойр бодңгасм суртн,— гив.

Күнд Һарта Савр босҗ ирәд:

—Мана сургсн күүнд өгдг юмн эн! — гиһәд

Барун халхднь

Бамбин улан тамһ тальвб,—

Җаңһрин алвт болввидн гиҗ

Түрг хаандан келәд,

Җил болһн алван илгәтн! — гиһәд

Түмн шар-цоохр агтынь

Туулһад йовулв.

Арднь алдр Җаңһрин нутгнь

Амулң сәәхн җирһәд,

Ар Бумбин орнь нарн мет мандлад»

Йиртмҗин төрнь хад мет батрад,

Хан Җаңһрин үлмәд