ХАЛЬМГ БААТРЛИГ ДУУЛВР

Дүүвр хар арзин сүүр болад,

Долан дуңһра күцәд суугсн цагт

Нарни үдин көлин өмн дорас,

Догшн Килһн хаани нутгас

Ут хар һалзн күлгтә

Будын Улан гидг түшмл

Бәәрин шар-цоохр тугин йозурт ирҗ буув.

Ут хар һалзн күлгиг

Болдын сәәһәр боһчҗ,

Төмрин сәәһәр төдглҗ,

Шуһл мөңгн цулвран

Суңһад, гүн ишклҗ,

Хашр мөңгн үүдиг татад орв,

Алтн Торлг бәәшң дунднь орҗ ирәд,

Элвг шарин зурһан миңһн

Арвн хойр баатрин

Барун тал дунднь суув.

Долан хонгт әркдв.

һазаһас күн ирв гиҗ

Җаңһрахн медл уга бәәв.

Ут хар улан күлгтә

Будын Улан түшмл

Дөчн дөрвн көлтә

Дүүвр мөңгн ширән өмн бийәр

Нар-цар йовн бәәҗ, келн бәәв:

- Догшн Килһнхаани зәрлг билә,

Богд Җаңһр, соңсҗ бәәтн!

Түвин дөрвн хаани күүкд һолад авгсн

Ном Төгс хаани күүкн

Арвн зурһата

Аһ Шавдл хатан өгтхә гилә:

Туулн гүүнә унһн,

Тунҗрмудын үрн гинә,

Арслңгин сәәхн Зеердән өгтхә гилә:

Эрк Туг хаани көвүн

Орчлңгин Сәәхн Миңъянан өгтхә гилә.

Эн һурвн юм

Эс өгдг юмн болхла,

Догшн Килһн хан

Долан түмәр тунтрҗ,

Ирҗ бәрхүв гиҗ келүлгсн билә.

Үгин хәрү шулун өгтн! – гинә.

Зүн талас Арслңгин Арг Улан Хоңһрнь

Келн бәәнә:

- Тәк Зула хаани үлдл,

Таңсг Бумб хаани ач билә,

Үзң алдр хаани

Өнчн һагц Җаңһр билә.

Бүрн төгс бәәһәд,

Күүнд орҗ өгв гих

Алдрш уга му нерн,

Әгр хар булгин көвәд

Ааһ цусан асхлций гиҗ,

Догшн Килһн хаанд

Нама - Әср Улан Хоңһр – келв ги! – гив.

Тер үгинь соңсад,

Будын Улан түшмл:

- Чамд эн үгичн

һартчн бәрүлхв! - гиһәд

Үкс гүн алхад һарвЁ

Хашр мөңгн үүдиг

Татн җиңнүлн һарв,

Бәәрин шар – цоохртугин йозурт бяягсн

Ут хар һалзн күлг деерән мордад һарад,

Нарни үдин өмн бий хәләһәд одв,

Арднь нойн Җаңһр зәрлг болв:

- Мини герт арз эдләд суухларн

Цуһар әдл болв чигн,

Хәрәс күн ирхлә, үг келдг күн уга

бәәҗ,

Хоңһрла әдл залу йир уга бәәҗ! – гиҗ

Зәрлг болн сууна.

Барун талас Күнд һарта Савр

Хойр һаран нудрмдҗ урньн сууна:

- Алдр богд Җаңһр, тани зергд

Күнд һарта Савр бәәнә гих зәңгәр

Күн хальдл уга бәәдг эс билү?

Арслңгин Арг Улан Хоңһрт орхнь

Би юңгад дор болдг юмб?

Танас һарад,

Шарһулин һурвн хаанд күрәд,

Хәрү ирҗ таниг дәәлнәв.

Тегәд медхт! – гиһәд,

Далн күн дамҗлдг

Далһа шар шаазңгар

Дараһар далн нег дарад уув.

Анчн гигч зүркнь

Әәвлхәһинь гүвдәд,

Эргд хар нүднь

Йораларн арвн хойр эргәд,

Довтлх шоңхрин нүд һарһад:

- Күдр Хар мөрч,

Күрң һалзныг тох! – гиһәд

Дуудн хәәкрв.

Күүни көврдгин дүңгә

Күрл мөңгн уудта хазаран авад,

Күкн Күрң һалзныг көтләд ирв.

Хашр мөңгн үүднд

Болдын сәәһәр боһчад,

Төмрин сәәһәр төдгләд.

Шуһл мөңгн цулвринь

Тәвн сәәни көвүдәр бәрүләд тохв.

Дегә мөңгн делтр тәвб,

Дегц зурһан давхр тохм тәвб,

Дөш хар эмәл тәвәд,

Төрд мөңгн көвцг тальвад,

Ке шар-цоохр олнцгин захар

Келкә найн нәәмн һорькиг шахн,

Дарцг цаһан әрвнднь

Далн хойр хурняслулад,

Нәәмн татур хавсн заагур

Орулад татв.

Зуран экн тал бәәдг

Зун нәәмн хоңхинь зүүв,

Күзүн тал бәәдг

Күрл нәәмн хоңхинь зүүв,

Бумбин найн нәәмн алд сүүлән

Сәәр деерән сегләд,

Зурһан тө чикән хәәчлҗ,

Өрмин иш сояһарн

Күрл мөңгн уудыг

Балв кемләд бәәдг болна.

Саңнаһарн сар, нарнла наадад,

Саһг дөрвн туруһарн

Тер Бумбин орнд зөвлм болад,

Шуһл мөңгн цулврасн бәргсн

Тәвн сәәни көвүдиг

Иигән-тиигән сөң татгсн бәәдг.

Күнд һарта Савр бийнь

Дәәни олн хувцан

Давхр-давхр өмсәд,

һунн царин арсар һоллгсн,

Дөнн царин арсар девллгсн,

Хорта моһан зооһар гүргсн,

Хорн шүүһәр шахгсн,

Махн болдар альхлгсн,

Төмр болдар товчлгсн,

Залу зандар ишлгсн,

Зала торһар салдрһлгсн

Әәрстин хар елдңгиг

Барун һартан бәрн бәәдг.

- Ода намаг уга цагт

Ардм оч медхт! – гиҗ келн босв.

Миимин улан һосар

Булц-булц ишкәд,

Хашр мөңгн үүдән татад, һарад,

Күрң һалзнаннь шуһл мөңгн цулвринь эвкәд,

Гинҗр мөңгн дөрәд

Миимин улан һосн күрхин тенд бийд,

Төрд мөңгн көвцг деер

Очн мет өсрәд тусв.

Нарн һарх суух хойран хоорндаһур темцәд,

Күрң һалзн күлгин хурднд

Эмәлин өмн, ард тусад,

Алтн җоладан күч күрл уга,

Долан долан

Дөчн йисн хонгт гүүлгв,

Болзатын Бор толһа деер һарад,

Киитн хар нүдән телҗ,

Дөрвн талан харул харв.

Шарһулин һурвн хаани бәәшң үзгдв.

Үкс мордад,

Элвг сәәхн хурдарнь

Бум күцгсн хурлынь зөв эргәд,

Дундк бәәшнд буув.

Күрң һалзнан сөөһәд,

Дөрвн үүдинь ташр-ташр татад,

Алтн Торлг бәәшң дотрнь орад ирв,

Барун бийднь сууһад,

Шарһулин һурвн хаани менд сурв.

Үгин хәрүд

Дөчн йисн хонгт нәәрин көл болв.

- Ямр учрар манд ирләт? – гиҗ

Шарһулин һурвн хаани ах хан сурв.

- Эзн Җаңһрин нутгасн ө-һундл үзәд,

Тани зергд аңхрхар ирләв.

Үүнәс мордн, дә өскн,

Җаңһрин нутг орулҗ авий, - гиҗ келн сууна.

Шарһулин һурвн хан зәрлг болна:

- Күрң һалзнта

Күнд һарта Савр уга болхла,

Бидн арвн хойр бийднь зөвлхвидн.

Маңһдур мандлҗ һарх

Нарни һал үдд мордый, - гиҗ күүндв.

Хош өргәд,

Хәрин баатр – Күнд һарта Савр – нөөрсв.

Сө дүлин аңхун дунд

Барун бийднь нег юмн өргә шөргәв.

Күрң һалзн күлгин

Шөргәлһн болҗ таньгдв.

Хар унһн дахан

Ханцнаснь чирн көдрәд,

Гүүһәд һарад ирв.

Хәәртә күлг Күрң һалзнь келн

бәәнә:

- Эзн Җаңһрин хәәкрсн дун бәәнә.

«Чамаг һаргсн хөөн

Догшн Килһн хан

Долан түмәр тунтрҗ ирәд бәрв.

Иим болгснцагт,

Күнд һарта Савр мини,

Эргәд авдг элә мини эс билү чи?

Төрд авдг төрв эс билү чи?

Әрвҗ уга юмнд өөләд,

һарад одвч!» - гиҗ хәәкрсн дунь һарв.

Дәкҗ гүңгр-гүңгр гиҗ соңсгдв.

«Күмни начн Күнд һарта Саврм бәәхнь –

Күүнд бәргдх уга биләв!» - гиҗ бас уульн дуудв.

Тер учрар чамаһан

Гер шөргәҗ серүлсм эн, - гив.

Күүкн Күрң һалзндан эмәлән тохад,

Нег цаас авад, учр-зөвән бичҗ,

Орндан хаяд мордв.

Ке шар-цоохр олнцгин захар

Кесг миңһ гүвдәд одв.

Күүкн Күрң һалзнь

Өлңгәс босгсн

Өл-маңхн туула мет гүүһәд,

Шавхагаснь һаргсн шаврнь

Бууһин сумн мет шуугад йовна.

Ишкгсн ишклдүрнь

Хуучн худгин орм болад йовна.

Эн күлгин

Элвг сәәхн хурднд

Деернь йовгсн эзнь

Эмәлиннь ард, өмннь һарад,

Җоладан әрә күч күрч йовдг болна.

Дола хонад күрәд ирв.

Күңкән Алтн Цееҗ,

Орчлңгин Сәәхн Миңъян,

Гүзән Гүмб – эн һурвн

Үлдгсн болҗ медгдв.

Бишңкинь бәрҗ окгсн болна.

Харн ирн мендләд,

Хәрү хәрәд эргн,

Догшн Килһн хаани дәәнд орв.

Нег долан хонгт бәяр болад,

Мөрни турун эндү ишкн,

Хәрҗ ирәд, һурвн баатртаһан мендләд,

Алтн җолаг зөв эргүлн,

Дәкн дәврн орв.

Эгц хойр долан хонгт бәәр боллдв.

Күрң һалзн күлгин җолаг

Килһн шар болд үлдәр

Эргүлн чавчн йовб.

Ик хар церг дундан йовгсн

Догшн Килһн хаанд күрәд,

Арвн хойр иртә балтар дәврн цокв.

Хаңһа нәәмн сеернь мөлт тусад,

Күдр хар хавснь кү тусад,

Таңһд билгнь тасрад,

Тавн ухань тарад одв.

Арвн хойр иртә балтнь

Хуһ тусад,

Нәәмн давхр

Цока торһн салдрһнь

Чигчәднь ясдад одв.

Догшн Килһн хан

Олн церг дундан

Уха-сегәнь алдрад киисв.

Алс улв хормаһаснь

Үкс гиҗ шүүрәд татн авб.

Эмәлин бүүрг деер дарҗ бәәһәд,

Дөш болгсн сәәр деернь

Дөрвн хар савринь

Тәкл бооһад күлв.

Үкс гиҗ адһад,

Ик хар цергәснь

Арслң уул тал һарад зулв.

Арслң уулын белд күрәд ирв.

Эркн деед һурвн бодңгуд

Босад һарад ирв.

Догшн Килһн хаанас сурн бәәнә:

- Дуута Җаңһр хааһим

Бодңгудтаһинь яһвч? – гив.

- Хадын деед көңглд

Күләтә бәәнә, - гив, -

Хәрнь оч автн, - гив.

Дөрвн күлгин хурдар һарад,

Дуута Җаңһрин бәәгсн хадд ирәд,

Аршан деед хур орулад,

Эзн Җаңһран баатрмудтаһинь әмдрүлҗ авад,

Шарин зурһан миңһн

Арвн хойр бийәрн хурад суув.

Догшн Килһн хааг,

Алтн дуулхинь авн

һурв мөргүләд,

Бумбин улан тиизән дарад,

Миңһн нег җиләр

Алдр Җаңһрин оруд нутг боһад,

Долан бум цергинь дахулад йовулв.

Богд Җаңһр

Шарин зурһан миңһн арвн хойр бийәрн

Шарҗңнҗ мордад,

Шатр болгсн шар-цоохр бәәшндән

Шаргад ирәд буув.

Хашр мөңгн үүдән татад,

Тавн миңһн хоңхиг хәңкнүлҗ орад,

Долан дуңһра күцәд,

Далн үйдән алдргсн

Төр шаҗн хойран

һар деерән авгсн болад,

Дөрдң маңһс дәәсән дарсн болад,

Дүүвр хар арзин сүүр болад,

Дүрклн җирһәд суув.